Het ziet er naar uit dat het VO, MBO etc in ieder geval de komende drie weken nog gesloten blijven. Voor het PO is het nog niet duidelijk. Het afstandsonderwijs gaat dus nog wel even door.
Ondanks alle inspanningen van leerkrachten en docenten hebben leerlingen in de eerste golf achterstanden opgelopen, zo blijkt uit diverse onderzoeken. Het is dus belangrijk om met elkaar te kijken hoe de schade zoveel mogelijk kan worden beperkt. Door ervoor te zorgen dat de online lessen zo goed mogelijk vorm gegeven worden en leerlingen gemotiveerd blijven. Maar hoe doe je dat?
De theorie
Afgelopen week heb een webinar over de didactiek van online onderwijs gevolgd bij de Open Universiteit. Het webinar was de derde in een reeks van 6 (de eerste twee moet ik nog terug kijken) en werd verzord door Kim Dirkx. Gezien de ruim 12.000 deelnemers voorziet de seminarreeks blijkbaar in een behoefte.
Dirkx stond in haar uiteenzetting allereerst stil bij een aantal relevante wetenswaardigheden vanuit de cognitieve psychologie. Volgens Kim Dirkx kunnen we op dit vlak vooral iets leren van:
- Paul Kirschner, die stelt dat directe instructie nog altijd het beste werkt, en;
- Robert Björk, die stelt dat je leren moeilijk moet maken door zogenaamde “desirable difficulties” in te bouwen.
Dit laatste is volgens Dirkx van belang omdat leerlingen als snel denken dat zij stof goed beheersen maar ondertussen “het natuurlijke vergeetproces vergeten”.
De bouwstenen voor een effectieve instructie zijn volgens Dirkx de volgende:
- Activeer relevante voorkennis
- Geef duidelijk gestructureerde en uitdagende instructie
- Geef voorbeelden
- Combineer woord en beeld
- Laat de leerstof actief verwerken
- Controleer of de hele groep het begrepen heeft
- Ondersteun bij moeilijke opdrachten (bijvoorbeeld door uitgewerkte opdrachten, door opdrachten uit te splitsen, tussentijdse feedback)
- Spreid oefening met leerstof over de tijd
- Zorg voor afwisseling in oefentypen
- Gebruik toetsing als leer- en oefen strategie (retrieval practice).
- Geef feedback die leerlingen aan het denken zet
- Leer je leerlingen effectief leren
Wil je eventueel meer weten over deze bouwstenen, dan kun je hier gratis het boek “Wijze Lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek” downloaden. In dit boek worden de bouwstenen verder uitgewerkt.
Toepassing in online lessen
Vanuit de theorie maakte Dirkx de vertaling naar de praktijk van de online lessen. Volgens Dirkx is een van de lastigste zaken bij online lessen om leerlingen gemotiveerd te houden.
Zaken die de motivatie van leerlingen negatief kunnen beïnvloeden, zo is uit recent onderzoek naar aanleiding van de eerste lockdown gebleken, zijn de volgende:
- Technische problemen (slechte internetverbinding, slechte audio bij video’s).
- Doorzettingsvermogen (lastig om niet afgeleid te worden door andere zaken).
- Gebrek aan sociale contacten.
- Gebruiksvriendelijkheid van de digitale leeromgeving.
- ICT competenties docent en student.
Wat we uit dit lijstje kunnen afleiden is dat een belangrijke randvoorwaarde is dat de techniek werkt en dat de digitale leeromgeving (het geheel van gebruikte digitale toepassingen) intuitief werkt.
De volgende zaken zijn volgens Dirkx echter minstens zo belangrijk:
- Digitale geletterdheid van leerkrachten/docenten en leerlingen.
- Duidelijke richtlijnen ten aanzien van te hanteren tools (laat leerlingen niet zelf kiezen “ because it is a jungle out there”).
- Leg uit wat je van leerlingen verwacht dat ze doen en waarom.
- Voorkom cognitieve overbelasting door te veel nieuw informatie aan te bieden in een keer.
- Besteed aandacht aan de relatie met en tussen leerlingen (online en offline).
- Succeservaringen zijn op zich zeer motiverend. Door gebruik te maken van de bouwstenen kun je aantal succeservaringen hoog laten oplopen.
Dirkx noemde in haar presentatie ook een aantal instrumenten die met name voor het laatste punt ingezet kunnen worden:
- Break out rooms waarin leerlingen met elkaar aan de slag gaan met een bepaalde opdracht.
- Online quiz (via Kahoot, Quizlet, forms etc.)
- Bingo
- Advanced organizer: kinderen mindmaps, stroomdiagrammen etc laten maken.
- Entree ticket: leerlingen vooraf laten aangeven wat zij nog van een eerdere les weten.
Eigen waarnemingen
Aangezien ik vanuit mijn werk de afgelopen tijd ook druk bezig ben geweest om het afstandsonderwijs middels ICT te ondersteunen en ouder ben van 2 pubers die digitaal afstandsonderwijs volgen, heb ik ook mijn eigen waarnemingen.
Goed werkende techniek en een intuïtieve DLO zijn mijns inziens inderdaad een belangrijke randvoorwaarde. Ik heb in het voorjaar van 2020 ook fors moeten investeren in het WiFi-netwerk bij ons thuis.
Daarnaast is het volgens mij cruciaal om participatieve werkvormen te kiezen waarbij leerlingen aan het werk worden gezet. Mijns inziens is het van groot belang om leerlingen aan het werk te zetten. Daarbij kunnen de instrumenten die Dirkx noemt in het kader van het creëren van succeservaringen prima worden ingezet.Gegeven het feit dat de smartphone en de Playstation binnen handbereik zijn zijn kinderen al afgehaakt op het moment dat de aanwezigheidsregistratie te lang duurt. Als je dan als leerkracht of docent ook nog de mogelijkheid biedt om de camera en het geluid uit te zetten krijg je leerlingen niet meer terug in de kruiwagen als je ze niet actief aan het werk zet.
Tenslotte denk ik dat ook de oproep om voldoende aandacht te besteden aan de contacten tussen leerlingen onderling ook een hele belangrijke is. Als er iets is wat ik heb geleerd van de eerste lockdown is dit dat het onderlinge contact voor de leerlingen van levensbelang is.
Bij Flores in Arnhem waar ik vorig jaar actief was waren een aantal leerkrachten die bewust iedere online sessie de leerlingen eerst even met elkaar lieten praten. Dit werkte prima. De klas van mijn jongste zoon heeft nu van hun mentor ook het advies gekregen om bij het maken van opdrachten zoveel mogelijk online samen te werken en zoveel mogelijk contact met elkaar te hebben. Ik zie dat het werkt, ook al is het soms wel heel gezellig en moeten we af en toe even vragen of er nog wel gewerkt wordt … En om te voorkomen dat ook tijdens de online les allerlei parallelle circuits ontstaan moeten de leerlingen nu ook hun camera aanzetten tijdens de instructie.
Toevallig las ik vanmorgen in het AD nog een artikel naar aanleiding van een onderzoek van de Universiteit Utrecht dat naar aanleiding van de eerste lock down is uitgevoerd op een 10-tal basisscholen. In het AD werd alleen ingegaan op het feit dat het onderzoek heeft uitgewezen dat leerlingen inderdaad achterstanden hebben opgelopen tijdens de eerste lockdown. In een publicatie van de onderzoekers zelf op Linkedin las ik dat ook zij (naast een aantal andere zaken zoals een actieve rol van ouders) ook aanbevelen om het contact tussen de leerlingen te bevorderen.
Auteur: Bert van de Bovenkamp
