Er is de laatste tijd, mede naar aanleiding van de Coronacrisis, veel discussie over kansenongelijkheid in het onderwijs. De Onderwijsraad stookte het vuurtje onlangs verder op met haar rapport “Later selecteren, beter differentiëren”. Hierin wordt gepleit voor een driejarige brede brugklas in combinatie met meer aandacht voor differentiatie in het VO.
Eén van de zaken die mij opviel in dit rapport, is dat bijvoorbeeld het subjectieve oordeel van leerkrachten een belangrijke oorzaak is van het feit dat kinderen uit een achterstandwijk een lager schooladvies krijgen dan kinderen uit een welvarende wijk. Dit kun je inderdaad ondervangen door een driejarige brede brugklas. Maar je zou ook kunnen kiezen voor de inzet van AI bij het formuleren van het schooladvies. AI is immers super-objectief en wordt om die reden ook ingezet door verzekeraars en banken voor de beoordeling van polis- en kredietaanvragen. Daarnaast bieden adaptieve leeromgevingen die gebaseerd zijn op deze technologie mogelijkheden voor verdergaande differentiatie.
Century.tech als voorbeeld
Dit laatste is waar Charles Wood van Century.tech tijdens het congres van de Algemene Vereniging van Schoolleiders op 21 april j.l. op in ging. Century tech is een adaptieve leeromgeving waarin compacte instructies en opdrachten zijn geïntegreerd in zogenaamde “nuggets”. De content is volledig afgestemd op het nationale curriculum in Engeland. Achterliggend principe is niet alleen dat met deze omgeving meer differentiatie mogelijk is, maar ook dat er constant formatief getest wordt. En omdat er sprake is van “interleaved en spaced repetition” komt er veel meer kennis in het lange termijn geheugen terecht en wordt dit constant geactiveerd. Iets wat volgens bijvoorbeeld Christodolou van Oxford University (auteur van Teachers & Tech) en Kim Dirx van de Open Universiteit cruciaal is voor de effectiviteit van leren.
Risico van self fulfilling prophesies
Het risico van een dergelijke adaptieve omgeving is dat ook dit weer leidt tot self fulfilling prophesies en daarmee eveneens leidt tot kansenongelijkheid. Dit is bijvoorbeeld ook de kritiek op de adaptieve omgevingen als Snappet en Gynzy door scholen die er geen gebruik van maken. Als je niet oplet krijgen leerlingen niet door de leerkracht maar door het systeem een etiket opgeplakt en wordt een leerling met in eerste instantie een VMBO-score nooit een HAVO-leerling.
Om een dergelijk effect te ondervangen zijn volgens Wood twee zaken van belang: het adaptieve systeem moet niet “rule-based” zijn maar zelflerend en leerkrachten moeten een actieve rol spelen en handelen op basis van de data die uit het systeem rollen.
Ondervangen door te investeren in professionalisering
Zelflerende systemen op basis van neurale netwerken zijn er nog niet zoveel. Het is een ontwikkelfase van AI die nog maar door weinig partijen bereikt is. Century.tech is blijkbaar wel tot deze fase doorgedrongen. Jammer alleen dat het systeem qua content helemaal is ingericht op Engeland. Het wordt buiten Engeland wel toegepast, maar dan alleen op internationale scholen.
Wij zijn voorlopig dus nog even aangewezen op andere systemen, die veelal nog “rule-based” werken. Het gevaar van deze systemen is dus dat zij bij verkeerde toepassing kansenongelijkheid niet verkleinen maar juist vergroten. Om dit te voorkomen moet bij toepassing van deze systemen, die wel degelijk meerwaarde hebben in termen van differentiatie, worden geïnvesteerd in de professionalisering van leerkrachten en docenten.
Adaptieve leeromgevingen (bij voorkeur zelflerend) in combinatie met professionele leerkrachten en een driejarige brugklas maken ondersteuning van een schooladvies middels AI overbodig. Daar hoeft de aandacht dus niet naar uit te gaan. Want wat zou dat toevoegen aan bijvoorbeeld de huidige (summatieve) eindtoets waarvan velen graag zouden zien dat die wordt afgeschaft?
Auteur: Bert van de Bovenkamp
